Türkiye’de, daha doğrusu Osmanlı’da liberalizmin ilk olarak 5. Murad ile başladığı söylense de kendisi sadece 93 gün iktidarda kalabilmiş, zihinsel rahatsızlık nedeniyle görevden alınmıştır. Gerçekten rahatsız mıydı, yoksa döneme göre demokrat kararlar almaya başladığı için görevden alındı, tam olarak bilinmemekte.
Daha sonra önemli liberal diye adlandırılan kişi 1. Meşrutiyet dönemini başlatan Mithad Paşa geliyor. Bu dönem belki de siyaset anlamında Osmanlı’nın Batı siyasetinden etkilendiği ilk dönemdir. Bu dönem ilginçtir, Türklerin, Rum, Ermeni, Yahudi, Kürt ve Arap’larla eşit insan muamelesi görmesinin başlangıcıdır. Doğal olarak tartışma Türklük’ten çok Müslüman’lara dış etki yada baskı olarak adlandırıldı. Aynı dönem eşcinsellik suç olmaktan çıkartıldı. Daha detayları için Google’dan Osmanlı’da yada Türkiye’de liberalizm diye bakabilirsiniz.
Osmanlı ve Mustafa Kemal döneminde Fethi Okyar’ın bitakım girişimleri olsa da ilk liberal parti esasında Demokrat Parti’den ayrılanlar oldu ve Hürriyet Partisi oldu ama daha sonra CHP’ye katıldılar. Eski DP’liler yine 1961’de Yeni Türkiye Partisi’ni kurdular ve 1973’de kapatıldı.
Türkiye esas liberal partiyi Besim Tibuk ile yaşadı ve partiyi kurduktan sonra neredeyse bütün kanallara çıkarak bir anlamda liberalizmi tanıttı. Besim Tibuk bu partiyi kurduğunda çok şaşırmıştım, Çünkü Tibuk (Argo deyimiyle) dibine kadar Adnan Menderes’çiydi. Burada şunun altını çizmem gerekiyor, Adnan Menderes’in idamına karşı olmak ayrı bişey ama onun görüşlerini savunarak Liberal Parti kurmak ayrı bişey.
Mustafa Kemal’in yaptıklarından çokça bahsedilir de yapamadıklarından pek bahsedilmez. Yapmadığı değil, yapamadıkları dememim bir nedeni var. Mustafa Kemal 1929’da toprak reformu yapmak istiyor ama dünyada ekonomik kriz çıkınca yapamıyor yada öyle söyleniyor. Daha sonra İsmet İnönü 1945 yılında yasayı hazırlıyor ama ağa milletvekilleri tarafından engelleniyor. Kim bu milletvekillerinden bildiklerimiz: Adnan Menderes, Celal Bayar, Celal Ramazanoglu, Fevzi Lütfi Karosmanoglu, Emin Sazak, Cavit Oral. O yüzden bence Mustafa Kemal döneminde yapılmak istenen de ağalar tarafından önlendi, çünkü bu ekonomik krize karşı da ciddi bir önlemdi. Ben hep 2 dönemde de toprak reformu yapılabilinseydi Türkiye farklı olurdu diye yorumluyorum hep.
İşte bu yüzden Türkiye’de liberalizm yada liberaller dendiğinde benim kafam karışıyor. Adnan Menderes’i, o dönemin faşizmini deli gibi savunan birisi liberal olamaz gibi geliyor bana. Tabi, bişeye daha dikkat etmeniz gerekiyor, o da Osmanlı’ya liberalizmin girdiği dönemler Batı’da Marximin duyulmaya ve tırmanmaya başladığı dönemler. Esasında tampon bölge o dönemde başlıyor bir anlamda çünkü Batı’dan liberalizmi öğrenenler yanında Marxizmi ve Komünizm’i de okuyup öğrenenler var.
Bunca örneği vermemin bir nedeni var. Türkiye’de liberaller daha çok 1980 darbesi sonrası bir şekilde seslerini duyurmaya başladılar ve Liberal Parti dışında kalanlar Turgut Özal ve ANAP’ı desteklediler, onları demokrasinin gelişi olarak lanse ettiler. Oysa Turgut Özal bir anlamda 12 Eylül darbesinin müsebbibiydi, aldığı 24 Ocak Kararları darbeyi zorunlu kılmıştı, o kararlar askeri diktatörlük dışında uygulanamazdı. Doğal olarak Özal darbeyle beraber başbakan yardımcısı ve ekonomiden sorumlu devlet bakanı oldu ve yine doğal olarak 3 idama da bakanlar kurulu üyesi olarak imza verdi.
Oysa aynı Özal darbe öncesi İzmir’den Necmettin Erbakan’ın partisi olan Milli Selamet Partisi’nden aday olmuş, ancak seçilememişti. Burası neden önemli, çünkü Özal seçilseydi darbe tarafından hapsedilecekti.
Derken araya başka hükümetler girse de sonunda Recep Tayyip Erdoğan ve arkadaşları Erbakan’dan ayrılarak AKP’yi kurdular. Burası ilginçtir, çünkü aynı liberaller bu kez “En büyük demokrat Erdoğan” diye onu desteklediler ve hatta saniye kalmıştı Avrupa Birliği’ne girmemize.
Ben şimdi merak ediyorum ve soruyorum, bizdeki liberaller neden hep faşizmle bu kadar içiçe giriyorlar.
Ahmet Nesin 